Wat heb ik een heerlijk weekend in Catalunya met de fijne mensen van Promocon beleefd!
Een redelijk vol en strak menu zorgde er voor dat we niet veel op onze lauweren hebben mogen rusten. Een fietstocht, af en toe een hapje :-) en de geweldige stad Girona leren kennen waren de drie hoofdstukken van het verhaal. Daarnaast was het vooral veel lachen, genieten van het Catalaanse klimaat en (zoals ik al zei) heel af en toe .. een tapa.
Via deze weg had ik graag nog es Naranjo en zijn geweldige team bedankt.
Het Nova Cançó was een beweging waarin een groep zangers uit de Catalaanstalige streken een renaissance van het Catalaanse volkslied bewerkstelligden, een belangrijk middel waarmee de Catalanen hun eigenheid proclameerden en versterkten.
Twee prominente zangers uit die tijd van verdrukking en opstand zijn Lluís Llach en Raimon Pelegero Sanchis.
Lluís Llach werd geboren in Girona in 1948. Hij bracht zijn kinderjaren door in Verges (in de streek Baix Empordà, ten noorden van Barcelona), een dorp en landstreek die hij altijd in het hart is blijven dragen. Zijn lied “L’estaca” (De paal) dateert van het omineuze jaar ‘68, dus van helemaal aan het begin van zijn loopbaan. Het is een van de sluwste vrijheidsliederen die ik ken: het gaat ogenschijnlijk alleen maar om een paal die moet worden neergehaald. Waar die paal voor staat is vatbaar voor allerlei interpretaties, daar kan de zanger veel kanten mee uit. Maar de luisteraars wisten maar al te goed dat hij de vermolmde dictatuur van Franco viseerde en ze reageerden navenant. De censuur greep in en vier jaar lang werden de concerten van Llach verboden.
In het lied “L’estaca” vraagt een kleinzoon aan opa Siset: “Siset, zie je de paal dan niet / waaraan we allemaal gebonden zijn?” De opa is te oud om zelf iets aan de situatie te kunnen veranderen, maar met veel overtuiging geeft hij zijn kleinzoon de oplossing mee in wat het laatste lied blijkt te zijn dat hij hem leert: “We moeten sámen trekken, dan krijgen we die paal wel omver …” De voortdurende herhaling van het woord ‘tomba’ (valt neer) werkt bezwerend en – ondanks het trage ritme van het lied – ook opzwepend.
L’estaca (De paal)
L’avi Siset em parlava de bon matí al portal mentre el sol esperàvem i els carros vèiem passar. Siset, que no veus l’estaca Siset, on estem tots lligats? Si no podem desfer-nos-en mai no podrem caminar. Si estirem tots, ella caurà i molt de temps no pot durar segur que tomba, tomba, tomba, ben corcada deu ser ja. Si jo l’estiro fort per aqui i tu l’estires fort per allà segur que tomba, tomba, tomba, i ens podrem alliberar. Però, Siset, fa molt temps ja, les mans se’m van escorxant i quan la força se m’en va ella és més ampla i més gran. Ben cert sé que está podrida però és que, Siset, pesa tant que a cops la força m’oblida. Torna’m a dir el teu cant: “Si estirem tots, ella caurà i molt de temps no pot durar, segur que tomba, tomba, tomba, ben corcada deu ser ja. Si jo l’estiro fort per aqui i tu l’estires fort per allà, segur que tomba, tomba, tomba, i ens podrem alliberar.
L’avi Siset ja no diu res, mal vent que se l’emportá, ell qui sap cap a quin indret i jo a sota el portal. I mentre passen els nous vailets, estiro el coll per cantar el darrer cant d’en Siset, el darrer que em va ensenyar. Si estirem tots, ella caurà i molt de temps no pot durar, segur que tomba, tomba, tomba, ben corcada deu ser ja. Si jo l’estiro fort per aqui i tu l’estires fort per allà, segur que tomba, tomba, tomba, i ens podrem alliberar.
Opa Siset sprak met me ’s morgens vroeg in het portaal terwijl we wachtten op de zon en de karren voorbij zagen dokkeren. zie je de paal dan niet waaraan we allemaal gebonden zijn? Als we ons niet los kunnen maken zullen we nooit weg kunnen gaan. Als we allen trekken, valt ze, en lang kan het niet meer duren, vallen doet ze zeker, vallen, vallen, ze moet al goed vermolmd zijn. Als ik hard trek aan deze kant, en jij trekt hard aan die kant, zal ze vallen, vallen, vallen ,en maken wij ons los.
Maar, Siset, het duurt al zo lang, mijn handen zijn ontveld en als mijn kracht het begeeft is ze dikker en groter geworden. Natuurlijk weet ik dat ze rot is maar, Siset, ze weegt zo zwaar dat mijn kracht me soms ontvalt.
Zing mij opnieuw je lied: Als we allen trekken, valt ze en lang kan het niet meer duren, vallen doet ze zeker, vallen, vallen, ze moet al goed vermolmd zijn. Als ik hard trek aan deze kant en jij trekt hard aan die kant, zal ze vallen, vallen, vallen, en maken wij ons los. Grootvader Siset zegt niets meer, een kwade wind droeg hem mee, hij alleen weet naar welke plaats en ik zit in het portaal. En terwijl de nieuwe knechten voorbijgaan rek ik de hals om te zingen het laatste lied van Siset, het laatste dat hij me heeft geleerd. Als we allen trekken, valt ze en lang kan het niet meer duren, vallen doet ze zeker, vallen, vallen, ze moet al goed vermolmd zijn. Als ik hard trek aan deze kant en jij trekt hard aan die kant, zal ze vallen, vallen, vallen en maken wij ons los.
(jan deloof)
Raimon Pelegero Sanchis, beter bekend als gewoon Raimon, werd in 1940 geboren in Xàtiva, een kleine stad ten zuiden van València. Hij heeft veel teksten van Salvador Espriu en andere Catalaanse dichters op muziek gezet, maar hij is ook zelf ontegen-sprekelijk een dichter.
In zijn lied “No el coneixia de res” (Ik kende hem van haar noch pluimen) valt Raimon het regime veel directer aan. Hij heeft het openlijk over “censuur” en “het kwaad ons aangedaan”(door Franco’s Spanje), maar hij voegt aan de nationalistische inslag nog een sociale dimensie toe:
No el coneixia de res. Companys em digueren que havia fet cinc anys de presó arran d’una vaga en mil nou-cents seixanta tres. Fou després d’un recital amb censura i amb permís, com fèiem els recitals llavors en aquest país que sembla tan indecís. De tantes coses parlàrem, del que hem viscut i del que viurem, del mal que ens han vingut fent, del poc que hem après encara, del molt que ja hauríem de saber. Moltes vegades recorde les paraules que ell va dir, que només uns quants sentírem entre els riures dels companys, paraules que ara vos dic: Si només els rics estudien, només els rics sabràn, ens enganyaràn amb qualsevol cosa: unes mamelles en cromo, uns culs fotografiats, quatre paraules solemnes i un futbol manipulat.” No el coneixia de res. Companys em digueren que havia fet cinc anys de presó arran d’una vaga en mil nou-cents seixanta tres.
Ik kende hem van haar noch pluimen. Kameraden zegden me dat hij vijf jaar gezeten had ten gevolge van een staking in negentien drieënzestig. Het was na een optreden met censuur en toelating, zoals we optraden, in dit land dat zo toen besluiteloos lijkt. We praatten van zoveel dingen, van wat we beleefden en zullen beleven, van het kwaad ons aangedaan, van ’t weinige dat we nog maar leerden, van het vele dat we al zouden moeten weten. Ik denk vaak terug aan de woorden die hij sprak, die slechts enkelen van ons hoorden in het gelach van de kameraden, woorden die ik u nu zeg: Als alleen de rijken studeren, zullen alleen de rijken kennis hebben, ze zullen ons lijmen met om ’t even wat: wat borsten op glanzend papier, wat gefotografeerde kontjes, vier plechtige woorden en een vervalste voetbalcompetitie.” Ik kende hem van haar noch pluimen. Kameraden zegden me dat hij vijf jaar gezeten had ten gevolge van een staking in negentien drieënzestig.
Net als Lluís Llach heeft Raimon liederen uitgebracht die de Catalanen meteen geestdriftig hebben onthaald en als deel van hun erfgoed zijn gaan koesteren. Helemaal aan het begin van zijn publiek optreden kregen ze al “Al vent,/la cara al vent” (In de wind, het gezicht in de wind), en later onder meer het lied met de onvergetelijke aanhef en de heftige verontwaardiging om wat de school de Catalanen onthield:
Al meu país la pluja no sap ploure (In mijn land heeft de regen geen verstand van regenen)
Al meu país la pluja no sap ploure: o plou poc o plou massa, si plou poc és la sequera, si plou massa és un disastre. Qui portarà la pluja a escola? Qui li dirà com s’ha de ploure? Al meu país la pluja no sap ploure. No anirem mai més a escola. Fora de parlar amb els de la teua edat no vares aprendre a escola. Ni el nom dels arbres del teu paisatge ni el nom de les flors que veies, ni el nom dels ocells del teu món, ni la teua pròpia llengua. A escola et robaven la memòria, feien mentida del present. La vida es quedava a la porta mentre entràvem cadàvers de pocs anys. Oblit del llamp, oblit del tro, de la pluja i del bon temps, oblit de món del treball i de l’estudi. Por el Imperio hacia Dios des del carrer Blanc de Xàtiva. Qui em rescabalarà dels meus anys de desinformació i desmemòria? Al meu país la pluja no sap ploure: o plou poc o plou massa, si plou poc és la sequera, si plou massa és un disastre. Qui portarà la pluja a escola? Qui li dirà com s’ha de ploure? Al meu país la pluja no sap ploure.
In mijn land heeft de regen geen verstand van regenen het regent te weinig of te veel,regent het te weinig, dan komt er droogte, regent het te veel, dan is ‘t een ramp.Wie brengt de regen naar school? Wie leert hem hoe je moet regenen? In mijn land heeft de regen geen verstand van regenen. We gaan nooit meer naar school. Tenzij door te praten met mensen van je leeftijd heb je niks op school geleerd. Niet de naam der bomen in je landschap, noch de naam der bloemen die je zag, noch de naam der vogels in je wereld, noch je eigen taal. In de school roofden ze je geheugen, maakten een leugen van het heden.Het leven bleef buiten de deur terwijl wij als jonge lijken binnengingen.Vergeten de bliksem en de donder, de regen en het mooie weer, de wereld van de arbeid en de studie.
“Voor het Imperium tot bij God” vanuit de Wittestraat in Xàtiva. Wie zal me vergoeden voor die jaren van desinformatie en wissen van het In mijn land heeft de regen geen verstand van regenen: het regent te weinig of te veel,regent het te weinig, dan komt er droogte,regent het te veel, dan is ‘t een ramp.Wie brengt de regen naar school? Wie leert hem regenen?In mijn land heeft de regen geen verstand van regenen.
In november 2000, om de 25ste verjaardag van Franco’s dood te ‘vieren’, hebben Llach en Raimon deelgenomen aan een speciaal programma van Catalunya Radio (Barcelona). De oude strijders zijn nog niet moegestreden, de oude strijd nog niet gewonnen.
Llach komt uit het eigenlijke Catalonië, Raimon komt uit de landstreek València. Om het geheel te vervolledigen laat ik nog een lied volgen uit de derde streek van het taalgebied: de Balearen. Het is een lied dat zo’n enorm succes kende dat het langzamerhand is uitgegroeid tot de nationale hymne van Mallorca. Je kunt het vinden op de cd “El cor del temps” van Maria del Mar Bonet.
La Balanguera Tekst: Joan Alcover Muziek: Amadeu Vives
La balanguera, misteriosa com una aranya d’art subtil, buida que buida sa filosa, de nostra vida treu el fil. Com una parca bé cavil.la, teixint la tela per a demà ... La balanguera filarà. Girant l’ullada cap enrere, guaita les ombres de l’avior, i de la nova primavera Sap que la soca més s’enfila com més endins pot arrelar.La balanguera fila, fila … La balanguera filarà.
De tradicions i d’esperances tix la senyera pel jovent, com qui fa un vel de nuviances amb cabelleres d’or i argent. De la infantesa qui s’enfila, de la vellura qui s’en va … La balanguera fila, fila … La balanguera filarà.
De balanguera, geheimzinnig als een spin met fijne kunst, ledigt en ledigt haar spinrokken, ze trekt de draad uit ons leven. Als een nadenkende schikgodin, die de stof voor morgen weeft ...
La balanguera fila, fila ... De balanguera spint en spint ... De balanguera blijft maar spinnen. De blik wendend naar vroeger waakt ze over de schaduw van het voorgeslacht, en van de nieuwe lente weet ze waar het zaad verborgen zit. Ze weet dat de boomstam hoger groeit naarmate hij dieper wortel schiet. Van tradities en hoop weeft ze de banier voor de jeugd,zoals wie een bruidssluier maakt met lokken van goud en zilver. Van de kinderen die opgroeien, van de ouderdom die weggaat …
Al jaren. Al decennia. Mijn lievelingseten. Maar deze smaak proef ik enkel in Spanje. Zoals op ons vorig mannenweekend in Catalunya. Costelles de Xai ofwel schapenkoteletjes. Het enige wat mee op het bord mag liggen zijn enkele zachte aardappelschijfjes, een klein assortiment gegrilde groentjes (artisjok, groene asperge, aubergines, tomaatjes) en een flinke schep eigengemaakte alioli. Drink hier een rode wijn uit de Emporda of Prioratostreek en je dag kan niet meer stuk. Toch niet mijn dag!
Catalunya is een paradijs voor fietsers en mountainbikers. De Ruta Carrilet is een fietspad dat naast een oud treinspoor (de carrilet) van Olot tot de kust gelegen is. 2 weken geleden fietsten we op dit fietspad van Girona naar Sant Feliu op de Ruta Carrilet en passeerden we typische Catalaanse dorpjes, weilanden, bossen, oude stationnetjes. De tocht van Girona naar Sant Feliu telt bijna 40 kilometers en gaat het grootste gedeelte van de reis bergaf. Ideaal voor jong en oud om een dagje te genieten. Tip: Lunchen in restaurant Can Picant in Santa Cristina d'Aro. Lekkere Fideua als hoofdgerecht. Eeuwige Crema Catalana als dessert.
Typisch Catalaanse traditie en populair kerstgeschenk, el Caganer.
De reden waarom een beeld van een mannetje wordt gemaakt die bezig is zijn behoefte te doen is drievoudig:
1. door de ontlasting op de aarde te laten vallen maakt hij deze vruchtbaar, een symbool van voorspoed; 2. het "activeren" van de 'kakker' is een spel, vooral voor kinderen; 3. humor, spot en minachting met bepaalde hoog geplaatste publieke figuren
Vandaag spelen Real Madrid en FC Barcelona El Clásico, ook wel El Derbi Español genoemd. Al dagen wordt er in de cafés en op straat over gesproken: wie zal er vanavond winnen? De Barcelona-fans hebben hun feestjes al gepland, het gaat zo goed met de club, dat het bijna niet anders kan… Fans van Real Madrid weten dat hen een zware taak te wachten staat, maar houden hoop. Ik schreef voor Temperament een artikel over de rivaliteit tussen de beide clubs, maar ook de beide steden, want er is meer dan voetbal alleen.
Op het voetbalveld zijn Real Madrid en FC Barcelona aartsrivalen, maar waar komt die rivaliteit eigenlijk vandaan? En hoe zit het met de kinnesinne tussen Spanje’s twee grootste steden op politiek, economisch en cultureel vlak?
Als El Clásico (De Klassieker) wordt gespeeld, zit het stadion vol en zorgt menig Spanjaard dat hij thuis of in de kroeg voor de televisie zit. De wedstrijd tussen Real Madrid en FC Barcelona, ook bekend als el derby español, doet de gemoederen hoog oplopen. Dat het om Spanje’s beste voetbalteams gaat is daar natuurlijk een belangrijke reden voor, maar volgens de Spaanse historicus Francisco Villacorta staat de klassieker bovendien symbool voor de politieke rivaliteit tussen de twee grootste Spaanse steden. ‘Moderne veldslagen worden geleverd op het voetbalveld’, aldus Villacorta in dagblad El Público.
In de film Rivales, die afgelopen zomer in de Spaanse bioscopen draaide, nam de Spaanse filmmaker Fernando Colomo El Clásico als uitgangspunt. Twee fictieve voetballende jeugdteams, Castilla afkomstig uit Madrid en Catalonia uit Barcelona, nemen het in Sevilla tegen elkaar op. De inzet? De beker van de Spaanse liga.
De sportieve rivaliteit tussen de beide teams staat in de film centraal, maar langs de zijlijn komen ook andere aspecten van de strijd tussen Spanje’s twee belangrijkste steden voorbij. Zo steekt Colomo de draak met de zogenaamde tertulias, praatprogramma’s op de Spaanse radio, die niet bepaald onpartijdig zijn. En dan is er natuurlijk de cava-affaire van een paar jaar geleden. De Catalaanse politicus Josep Lluís Carod-Rovira riep de Catalanen op tot een boycot van de Olympische Spelen in 2012, waar Madrid op dat moment kandidaat voor was. De Spaanse hoofdstad liet het voorval niet op zich zitten en dat leidde weer tot een boycot van Catalonië’s meest herkenbare exportprodukt: cava. Madrilenen lieten de mousserende wijn in de schappen links liggen, terwijl de Catalanen intussen massaal cava kochten om zo hun produkt te redden. Uiteindelijk werd Madrid niet tot Olympisch zetel gekozen en kwam er een einde aan de boycot.
De Spaanse socioloog Ramon Adell Argilés twijfelt er niet aan dat de wedijver tussen Madrid en Barcelona verder gaat dan het voetbalveld, zoals ook in de film Rivales naar voren komt. ‘De maximale rivaliteit wordt zonder twijfel geproduceerd tijdens de wedstrijden, maar op politiek gebied strijdt Madrid voor centralisatie, terwijl Barcelona juist inzet op decentralisatie en maximale autonomie.’ Ook op cultureel en economisch gebied signaleert Adell strijd tussen Madrid en Barcelona. ‘Die komt voort uit een gezonde concurrentie tussen twee voorspoedige steden. Het gaat om het beste voetbal, de meeste congressen, de meeste cultuur, mogelijkheden en geld. Het is een historische jaloezie, die op verschillende momenten heeft geleid tot een grote afstandelijkheid tussen beide steden.’
Ooit was Catalonië een zelfstandig en machtig handelscentrum aan de Middellandse Zee. Na de eenwording van Spanje met het huwelijk van Isabella I van Castilië en Ferdinand II van Aragón (1469) brokkelde de macht van de regio af ten koste van het groeiende Madrid. Toen Catalonië tijdens de Spaanse successie-oorlog (1702-1714) bovendien de kant koos van de verliezende Leopold, leidde dat er uiteindelijk toe dat de regio elke vorm van autonomie werd ontnomen. Jaarlijks wordt op 11 september herdacht hoe Barcelona in 1714 werd belegerd en daarmee de laatste kans op onafhankelijkheid was verkeken. Tijdens het bewind van generaal Franco, en in mindere mate tijdens de regeerperiode van Miguel Primo de Rivera in de jaren twintig van de vorige eeuw, werden regionale minderheden onderdrukt. Alles wat niet-Spaans was, werd verboden.
Juist door de onderdrukking van de Catalaanse cultuur werd de belangrijkste cultuuruiting, de eigen taal, inzet van de strijd. De uitspraak dat Barcelona geen Spanje is – terug te vinden in elke willekeurige reisgids – is vooral gebaseerd op het feit dat Catalanen Catalaans spreken. Om de haverklap wordt hieraan ook in de nationale media gerefereerd. Het is nieuws als de koning de Catalanen in hun eigen taal toespreekt. Of als blijkt dat op Catalaanse scholen geen onderwijs in het Spaans wordt gegeven. Of wanneer, volgens ex-president van Catalonië, Jordi Pujol, taxichauffeurs in Madrid geen Catalaans sprekende klanten dulden.
Ook is er de geldkwestie. Catalonië is een van Spanje’s meest welvarende regio’s. Dat steekt, want de Catalanen dragen veel inkomsten af aan de regering in Madrid, terwijl zij er naar eigen mening veel te weinig van terug zien. Zo wordt steen en been geklaagd over de nationale spoorwegen, Renfe. ‘Dat zouden de Catalanen veel beter zelf kunnen regelen’, is een veel gehoorde mening. En de inwoners van de Spaanse hoofdstad intussen hebben er meer dan genoeg van dat de Catalanen altijd maar meer willen en eisen.
Gierigheid en taalverschillen vormen een geliefd moppenthema voor met name Madrilenen. Een voorbeeld. Vraagt Madrileen in een bar in Barcelona om een biertje. De ober serveert en zegt: ‘Són noranta-cinc cèntims’. De klant legt negentig cent neer, waarop de ober zegt: ‘Escolti falten cinc cèntims’. De klant kijkt niet op, dus probeert de ober het nog eens: ‘Escolti que em deu cinc cèntims. M’està escoltant perfectament.’ Weer kijkt de klant niet op. Uiteindelijk schreeuwt de ober, rood aangelopen van woede: ‘Oiga desgraciado. Me está entendiendo perfectamente, págueme los cinco céntimos que me debe.’ Waarop de klant lacht: ‘Ik wist dat je voor vijf cent uiteindelijk wel Spaans zou spreken.’
Overigens denkt niet iedereen dat Madrid en Barcelona met elkaar op vijandige voet staan. Volgens journaliste Margarita Rivière is de zogenaamde rivaliteit opgeklopt door politiek en media, maar hebben de inwoners zelf geen problemen met ‘de andere grote stad van Spanje’. Het voetbal is dan weliswaar een uitlaatklep voor bestaande spanningen, maar de steden lijken ook steeds meer op elkaar, aldus Rivière. Ze signaleert dat bijvoorbeeld politieke ideeën of modetrends, die in het verleden via Barcelona Spanje bereikten, nu ook via Madrid binnenkomen. Bovendien leidt het taalverschil volgens de journaliste helemaal niet tot conflicten.
Tijdens het EK van dit jaar werd zowel in Madrid als Barcelona groots feest gevierd toen het Spaanse elftal, waar ook veel Catalanen deel van uitmaakten, de beker won. In de hele wereld berichtten kranten over hoe regionale verschillen ineens plaats maakten voor nationale vreugde. Misschien dat de beide steden in de toekomst inderdaad nader tot elkaar groeien. Maar vooralsnog zal tijdens de volgende Klassieker (vandaag) wel weer een ware veldslag geleverd worden, zoals de traditie dat betaamt.
